توکن غیرمثلی (Non-fungible token) یا به‌اختصار توکن های NFT، نوعی دارایی دیجیتال منحصربهفرده.
برخلاف بیت کوین، اتریوم و ارزهای دیجیتال دیگه که مثلی هستن و واحدهای تعویض‌پذیر دارن، هر واحد NFT دارای ویژگی‌های خاصیه که اون رو از واحدهای دیگه متمایز می‌کنه.
دارایی مثلی در مقابل دارایی غیر مثلی
قبل از اینکه توضیح بدبم یک توکن غیر مثلی چیه، لازمه مفهوم مثلی بودن یا مثلی نبودن رو درک کنیم.
در اقتصاد، یک کالا (یا پول) در صورتی مثلی یا تعویض‌پذیر (Fungible) به حساب میاد که واحدهای اونن باهم قابل تعویض باشن و نشه هیچ کدوم از اون‌ها رو بر اساس ارزش رتبه بندی کرد.
به‌عنوان مثال، بیت کوین، دلار، ریال و به‌طور کلی پول رایج هر کشوری در دسته دارایی‌های مثلی قرار داره. یک اسکناس ۱۰۰۰ تومانی نسبت به یک اسکناس ۱۰۰۰ تومانی دیگر از نظر ارزش کاملاً برابر و قابل تعویضه.
مثلا شما وقتی یک هزار تومانی به کسی می‌دین، انتظار ندارید دقیقا همون اسکناس رو پس بگیرید و فقط انتظار پس گرفتن پولتونو دارین.
در گروه متضاد این دارایی‌ها، دارایی‌های غیر مثلی و غیر قابل تعویض قرار میگیرن که نمی‌شه به این راحتی اون‌ها رو تعویض کرد.
هرچیزی که ابزار مبادله نباشه، دارایی غیرمثلیه که نمونه هاش در اطراف همه ما خیلی زیاده.
مثلاً لپ‌تاپ ما، تلفن همراه‌مون یا وسیله نقلیه‌مون دارایی غیر مثلیه.
مثلا اگه ماشین‌مون رو به دوستمون قرض بدیم، انتظار داریم دقیقا همون رو پس بگیریم نه یه ماشین دیگه.
یا
اگه ما بلیط تماشای فیلم سینمایی شماره ۱ رو خریده باشیم؛ حاضر به تعویض اون با بلیط شماره ۲ نیستیم.
یا مثلا تابلوی مونالیزا اثر داوینچی رو نمی‌شه با تابلوی تداوم حافظه دالی معاوضه کرد چون قابل رتبه بندی و ارزش گذاری مقایسه ای نیستن.
البته یادمون نره که مثلی‌بودن یا نبودن نسبیه و بستگی به نگاه ما داره.
مثلا ممکنه دوستی حاضر نشه در قبال صد میلیون، هزاری خاصی رو به شما بده اگه اون هزاری اخرین عیدی ای باشه که تو بچگی از پدربزرگ مرحومش گرفته باشه…
حالا که با مفهوم مثلی و غیر مثلی آشنا شدیم، به تشریح مفهوم توکن غیر مثلی می‌پردازیم:
توکن غیر مثلی چیه؟
توکن های NFT یا غیر مثلی، یک دارایی دیجیتاله (مشابه ارز دیجیتال) که کمیاب و منحصربه‌فرد بوده و روی بلاک چین ذخیره و جابه‌جا میشه. آیتمهای بازی‌های کامپیوتری، اقلام کلکسیونی، آثار هنری دیجیتال، بلیط رویدادهای مختلف، نام دامنه‌ها، یک خانه که به‌صورت توکن درآمده و … در دسته توکن‌های غیرمثلی جای میگیرن.
مالکیت توکن‌های غیرمثلی روی بلاک چین ثبت میشه و محفوظه. بلاک چین یک دفتر دیجیتال برای ذخیره اطلاعاته. اطلاعات ثبت‌شده روی بلاک چین میان همه کامپیوترهای متصل، به اشتراک گذاشته میشه و نمی‌شه اون‌ها رو دستکاری کرد. بنابراین با درنظرگرفتن امنیت و تغییرناپذیری بلاک چین‌ها، مالکیت یک توکن غیرمثلی، معنای واقعی پیدا می‌کنه و کاملا قابل تاییده.
توکن‌های غیرمثلی مثل ارزهای دیجیتال معمولی (بیت کوین، اتریوم و …) روی کیف پول‌های دیجیتال ذخیره و منتقل می‌شن و مالکیت یک NFT به فرد دارنده کیف پول (کلید خصوصی) تعلق داره. با این حال، این توکن‌ها سه ویژگی مهم دارن که اون‌ها رو از ارزهای دیجیتال دیگه متمایز می‌کنه. این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:
منحصربه‌فرد بودن
توکن‌های غیرمثلی همون‌طور که از نامشون پیداست، منحصربه‌فرد هستن، یعنی هر کدوم ویژگی‌های خاصی دارن که در توکن دیگه دیده نمی‌شه. به‌عنوان نمونه، خانه ی هرکدوم از ما منحصربهفرده و بنابراین اگه توکن خونه‌مون رو بسازیم؛ توکن هم منحصر به فرد میشه.
کمیاب بودن
کمیابی یکی از ویژگی‌های جذاب NFTهاست. توسعه‌دهندگان می‌تونن به‌صورت نامحدود واحدهای توکن ایجاد کنن، اما اغلب اون‌ها ترجیح می‌دن کمیابی توکن‌های غیرمثلی خود رو تا حد زیادی افزایش بدن. از برخی توکن‌های غیرمثلی فقط یکی ساخته میشه.
غیرقابل تقسیم بودن
برای خرید بیت کوین لازم نیست حتماً یک واحد بیت کوین بخریم. البته که تواناییش رو هم نداریم:(
بیت کوین تا هشت رقم اعشار قابل‌‌تقسیمه و به‌عنوان مثال میشه ۰.۰۰۱ از یک بیت کوین رو خرید. اما در مقابل، NFTها قابل‌‌تقسیم نیستن و فقط به‌صورت یک واحد کامل جابه‌جا می‌شن. شما نمی‌توانید مثلاً ۰.۰۱ از یک بلیط یا ۰.۰۱ از یک آیتم بازی رو بخرید. یا همش یا هیچی!
مزایای اصلی توکن هایNFT
توکن‌های غیرمثلی شکل پیشرفته‌تر دارایی‌های دیجیتال غیرمثلی هستن. در حقیقت دارایی‌های دیجیتال غیرمثلی پس از ظهور اینترنت و گسترش فضای مجازی وارد بازی شدن و مدت‌هاست که وجود دارن. مثلاً مدت‌هاست که ما در بازی‌های کامپیوتری آیتمهای مجازی مختلف رو به دست میاریم و ذخیره می‌کنیم و سال‌هاست که از طریق اینترنت بلیط رویدادهای مختلف رو تهیه می‌کنیم. پس توکن‌های غیرمثلی دقیقاً چه مشکلاتی را حل می‌کنند؟ پاسخ در دو مزیت اصلی این توکن‌ها نهفته شده:
مالکیت حقیقی
شرکت فروشنده بلیط خیلی راحت می‌تونه بلیطی رو که برای یک رویداد خریدیم، باطل کنه. همچنین در بازی‌های کامپیوتری امروزی، ما مالک واقعی یک آیتم بازی نیستیم و این آیتم‌ها در خارج از بازی ارزشی ندارن. یا اینکه آیا نام کاربری اینستاگرام ما واقعاً متعلق به خودمونه یا شرکت فیس‌بوک؟
باز برگشتیم به سیستم‌های متمرکز و غیرمتمرکز.
در مورد NFTها موضوع مالکیت فرق می‌کنه. فناوری بلاک چین با استفاده از توزیع داده و رمزنگاری به کاربران مالکیت واقعی می‌بخشه. کنترل کامل در دست صاحب اسمی.
قابلیت انتقال و معامله
توکن‌های غیرمثلی می‌توانند خیلی سریع و آسان روی کیف پول‌های دیجیتالی در موبایل و کامپیوتر شخصی منتقل و در صرافی‌ها معامله شوند. با کمک این نوآوری خیلی راحت می‌توانید یک آیتم بازی، بلیط و دارایی‌های دیگر را با پول واقعی به فروش برسانید یا آنها را در بازار آزاد از کاربران دیگر بخرید.
موارد کاربرد NFTها
کاربرد nft در هنر
برای هنرمندانی که در عرصه دیجیتال فعالیت می‌کنن، محافظت از کپی رایت یا همون حق نشر همیشه یک چالش اساسی بوده و امروزه سرقت آثار هنری در دنیای دیجیتال به راحتیِ آب خوردنه. در طرف دیگه، با استفاده از نوآوری NFT یک نفر می‌تونه یک اثر هنری رو خریداری کنه و در یک فضای دیجیتال به رخ دیگران بکشه. با استفاده از بلاک چین، مالکیت فرد (کلید خصوصی) بر اثر هنری اثبات میشه. با حذف‌شدن واسطه‌ها هنرمندان هم می‌تونن سود بیشتری کسب کنن.
کلکسیونی‌‌ها
یک تمبر قدیمی متعلق به ۷۰ سال پیش امروز هیچ کاربردی نداره، اما بسیار ارزشمنده و کلکسیونرهای تمبر برای اون سر و دست می‌شکنن. یکی از کاربردهای اصلی توکن‌های غیرمثلی ایجاد دارایی‌های دیجیتال کلکسیونیه.
بازی
امروزه در بازی‌های کامپیوتری نمی‌شه یک سلاح یا یک لباس (اسکین) خاص رو به فروش رسوند. اما اگه آیتمهای بازی رو به توکن تبدیل کنیم، خیلی راحت میشه اون‌ها رو حتی در خارج از بازی و در صرافی‌های آنلاین در قبال پول یا ارزهای دیجیتال دیگه به فروش رسوند. بازی‌های مبتنی بر بلاک چین به‌سرعت در حال گسترش هستن و توکن‌های غیرمثلی جزء جدایی‌ناپذیر اون‌ها خواهند بود.
دارایی‌های مجازی
تیم Ethereum Name Service که ارائه‌دهنده دامنه اتریومه، این دامنه‌ها رو به توکن‌های غیرمثلی تبدیل کرده. به این ترتیب مالکیت این دامنه‌ها تضمین شده است؛ برخلاف دامنه‌های متمرکز که شرکت‌های متمرکز مالکشون هستن. همچنین به‌راحتی و بدون نیاز به واسطه میشه این دامنه‌ها رو معامله یا منتقل کرد.
از طرف دیگه، امروزه افراد با NFTها می‌تونن در دنیاهای مجازی فعالیت کنن و زمین، خونه، وسایل و لباس خاص خودشون رو داشته باشن و در صورت تمایل اون‌ها رو معامله کنن
دارایی‌های دنیای واقعی
با استفاده از نوآوری NFTها و بلاک چین میشه یک خونه، زمین یا هر دارایی دیگه در دنیای واقعی رو به توکن تبدیل کرد و به این ترتیب معاملات این دارایی‌ها به‌سادگی ارسال یک پیامک خواهد بود. با این حال، هنوز اغلب مراجع قضایی و حقوقی این توکن‌ها رو به رسمیت نمی‌شناسن و از طرفی چالش‌های فنی فراوانی هم وجود داره. بنابراین میشه گفت برای رسیدن به روزی که فردی توکن خونش رو در گوشی موبایلش داشته باشه، راه درازی در پیشه اما غیر ممکن نیست.
پروژه‌های مطرح NFT
کریپتوکیتیز (CryptoKitties)
کریپتوکیتیز اولین پروژه NFT بود که در سال ۲۰۱۷ روی بلاک چین اتریوم راه‌اندازی شد. در بازی کریپتوکیتیز کاربران گربه‌های مجازی رو جمع‌آوری و معامله می‌کنن. گربه‌ها که هر کدوم دارای ویژگی‌های ظاهری خاصی هستن، می‌تونن زاد و ولد کنن و گربه‌های جدیدی بسازن. اگه گربه‌هایی از نژاد برتر داشته باشید یا شانس‌تون خوب باشه، طبق علم ژنتیک می‌تونید صاحب یک گربه کمیاب و به‌شدت ارزشمند بشید. شاید خیلی مسخره به نظر برسه، اما فقط یک گربه به‌نام «Koshkat» در این بازی که فقط یک عدد از اون وجود داره و تصویرش رو در پایین مشاهده می‌کنید، با قیمت ۵۰۰ اتر (معادل بیش از ۲۰۰ هزار دلار) برای فروش گذاشته شده.
این گربه‌ها هیچ کاربردی جز کلکسیونی‌بودن ندارن.
گربه‌های بازی کریپتوکیتیز با اتر خریدو فروش و روی کیف پول‌های اتریوم ذخیره می‌شن. بنابراین وقتی گربه‌ای خریداری میشه، مالکیت اون به‌صورت کامل منتقل میشه و هیچ‌کس نمی‌تونه اون رو نقض کنه.
دسنترالند (Decentraland)
در یک جهان مجازی زندگی کنید، دارایی‌های مجازی به دست بیارید، دارایی‌هایی که واقعاً متعلق به خودتونه و می‌تونید اون‌ها رو با پول واقعی معامله کنید؛ این خلاصه‌ای از پروژه دسنترالند بود.
در بازی دسترالند که مبتنی بلاک چین اتریومه، افراد می‌تونن زمین‌های مجازی با نام «LAND» رو با استفاده از ارز دیجیتال بومی این شبکه یعنی «مانا» (MANA) معامله کنن. زمین‌های این بازی در حقیقت توکن غیرمثلی هستن که روی کیف پول‌های اتریوم ذخیره می‌شن. به‌جز زمین، در دسنترالند میشه اشیای کلکسیونی، لباس‌ها و اقلام دیگه رو هم جمع‌آوری و معامله کرد.
هنر دیجیتال
هنر دیجیتال (نقاشی‌ها و آثار هنری خلق‌شده با فناوری‌ها و ابزارهای دیجیتال) یکی دیگه از حوزه‌هاییه که از مزایای NFTها بهره‌مند خواهد شد. چیزی که یک نقاشی فیزیکی رو ارزشمند می‌کنه، توانایی در اثبات مالکیت اونه و این که یک کلکسوینر می‌تونه اون رو در گوشه‌ای از خونش برای نمایش نصب کنه. در دنیای دیجیتال اثبات مالکیت یک اثر همیشه دشوار بوده، اما اکنون میشه به پایان سرقت آثار هنری روی اینترنت امیدوار بود.
بیشتر بخوانید: NFT در هنر
امروزه هنرمندان می‌تونن در پلتفرم‌هایی مانند «SuperRare» آثار هنری دیجیتالی خودشون رو به فروش یا حراج بگذارن. خریداران در حقیقت توکن این آثار رو می‌خرنو روی کیف پول‌های خودشون ذخیره می‌کنن.
فعالیت در پروژه‌های NFT
از نظر عملی فعالیت در پروژه‌های NFT خیلی سخت نیست و اغلب پروژه‌ها در تلاشن تا کار رو برای کاربران تازه‌کار آسون کنن. با این حال، حداقل در مقطع فعلی ریسک‌های زیادی متوجه کاربران این پروژه‌هاست که بیشتر مربوط به مسائل مالی میشه.
کارمزد بالا و نبودن خریدار قطعی برای یک توکن خاص از جمله مشکلاتیه که میشه بهشون اشاره کرد.
تمامی حقوق مادی و معنوی این وبسایت متعلق به ایران بیت می‌باشد.